Czy świąteczny opłatek jest zdrowy? Krótka analiza popularnego symbolu

Podczas Świąt Bożego Narodzenia w domach niemal wszystkich Polaków trudno o bardziej rozpoznawalny symbol. Jest cienki, kruchy i niemal pozbawiony smaku, a mimo to właśnie on otwiera najważniejszy wieczór w roku. Nie jest przekąską, ani przystawką - to symbol, którym dzielimy się z bliskimi, składając sobie życzenia. Często towarzyszą mu wzruszenia i momenty, które zostają w pamięci znacznie dłużej, niż smak świątecznych potraw. Opłatek, bo o nim mowa, jest nieodłącznym elementem Wigilii. Ale czy kiedykolwiek zastanawialiśmy się, czy opłatek jest zdrowy?

Opłatek nie powstał, by stanowić elementem diety. Jego korzenie sięgają tradycji chrześcijańskiej i symboliki chleba jako znaku wspólnoty, pojednania i dzielenia się. To właśnie z tego powodu jego forma jest tak prosta, a właściwie niemal ascetyczna.

O prostocie opłatka świadczy nie tylko jego wygląd, ale również skład. Tradycyjny opłatek przyrządzany jest z zaledwie dwóch składników - mąki pszennej i wody. Nie znajdziemy w nim dodatku cukru, tłuszczu, soli, czy konserwantów. W obecnych czasach, gdy tak wiele osób analizuje etykiety spożywanych produktów, taka prostota w składzie może być wręcz zaskakująca. Jednak w przypadku opłatka nie chodzi o smak, czy też wartości odżywcze, lecz o gest.

Patrząc na symboliczny opłatek z punktu widzenia dietetyki, wyłania się bardzo klarowny obraz. Ten cienki, kruchy i niemal pozbawiony smaku produkt składa się niemal wyłącznie z węglowodanów prostych, lecz wyróżnia się niewielką kalorycznością. Białka, tłuszczu, błonnika, witamin czy też składników mineralnych w znaczących ilościach również w opłatku nie ma. Ale nie jest to absolutnie jakakolwiek zarzut, ponieważ opłatek nie ma ambicji bycia "zdrową przekąską" ani elementem zbilansowanego posiłku. Jeden kawałek dostarcza zaledwie kilka - kilkanaście kalorii, a ponieważ jemy go w właśnie w minimalnej ilości, to przyswojone z opłatka kalorie nie mają realnego wpływu na bilans energetyczny w ciągu dnia. Pod tym względem ocenianie wartości odżywczych opłatka przypomina analizowanie kaloryczności symbolicznego łyka szampana w Sylwestra – można się tego oczywiście podjąć, ale zupełnie nie ma to sensu.

Patrząc na powyższe informacje, trudno przypisywać opłatkowi jakiekolwiek szkodliwe działanie. Ze względu na fakt, że jest on spożywany w ilości czysto symbolicznej, dla większości osób pozostaje całkowicie neutralny z punktu widzenia zdrowia. Niewielka porcja cienkiego, pszennego wypieku nie wpływa ani na poziom cukru we krwi, ani na masę ciała, ani na ogólne samopoczucie.

Jedyną grupą, która powinna zachować szczególną ostrożność, są osoby chorujące na celiakię lub zmagające się z silną nietolerancją glutenu. Tradycyjny opłatek zawiera gluten, który w ich przypadku może wywoływać niepożądane reakcje organizmu. Dlatego bezpieczniejszym rozwiązaniem są opłatki bezglutenowe. Na szczęście dostęp do nich nie stanowi dziś problemu - tego typu wypieki, pozbawione mąki pszennej, można znaleźć w wielu parafiach oraz sklepach.

Czasami w kontekście opłatka pojawia się pytanie o indeks glikemiczny. Technicznie rzecz biorąc, produkt, którego głównym składnikiem jest biała mąka pszenna, powinien mieć dość wysoki IG. Jednak w praktyce przy ilości, jaką spożywamy podczas łamania się opłatkiem nie ma to żadnego znaczenia metabolicznego.

Na polskim rynku nie brakuje rozmaitych wariantów – w sklepach i parafiach można kupić nie tylko bezglutenowe opłatki, ale również ryżowe, kukurydziane, z mąki gryczanej, orkiszowe i pełnoziarniste. I choć dla części osób są one uzasadnione zdrowotnie, warto pamiętać, że opłatek nie wymaga ulepszania - nie musi być bogatszy w swoim składzie. Nie musi mieć więcej składników mineralnych, witamin czy większej ilości błonnika. Jego wartość nie polega na składzie, lecz na znaczeniu.

W święta często balansujemy między tradycją a współczesną presją "jedzenia idealnego". Liczymy kalorie, analizujemy składniki, zastanawiamy się, co "wolno", a czego "nie wypada". Tymczasem opłatek jest doskonałym przykładem produktu, który jest poza tymi kategoriami.

Sięgamy po opłatek nie z powodu zaspokojenia uczucia sytości, to nie jedzenie dla ciała, lecz gest dla relacji. Zdaniem psychologów rytuały rodzinne, a w szczególności te powtarzalne i symboliczne, wzmacniają poczucie bezpieczeństwa, przynależności i ciągłości. A to wszystko ma realny wpływ na dobrostan psychiczny, który jest równie ważny jak dieta, a czasem nawet i ważniejszy.