Najstarsze nagrobki mennonitów ocalone. Unikatowa nekropolia w Polsce

• Stowarzyszenie Lapidaria zakończyło dwuletni projekt porządkowania cmentarza w Przechówku.
• Zidentyfikowano 135 grobów, w tym ponad 30 najstarszych nagrobków mennonitów z XVIII w.
• Prace wsparli potomkowie mennonitów z Holandii, USA, Kanady i Niemiec oraz gmina Świecie.

Nekropolia w Przechówku, dziś otoczona podmokłym lasem, wraca na mapę pamięci. Jak opisuje Polska Agencja Prasowa, przez lata kamienie nagrobne znikały w krzakach i zaroślach, a miejsce było znane głównie pasjonatom lokalnej historii. Dwuletni projekt Stowarzyszenia "Lapidaria. Zapomniane cmentarze Pomorza i Kujaw" przy wsparciu gminy Świecie i Zespołu Parków Krajobrazowych nad Dolną Wisłą przywrócił cmentarzowi czytelny układ i godny wygląd.

Prace trwały ponad dwa lata i zakończyły się we wrześniu. Pierwszym krokiem było namierzenie i inwentaryzacja nagrobków. Wcześniej wiadomo było o 55 mogiłach, teraz eksperci mówią o 135 grobach. Najstarsze kamienie pochodzą z XVIII w., z inskrypcjami od 1732 r. do 1815 r.

Zespół prowadził pionizację i poziomowanie płyt, stabilizację postumentów, klejenie obmurówek i odnalezionych fragmentów tablic. Na koniec inskrypcje odmalowano, a kamień i beton zabezpieczono środkami biobójczymi, hydrofobowymi i konserwującymi. Wszystkie działania odbywały się pod nadzorem archeologicznym. Jak przekazał PAP Michał Wiśniewski ze stowarzyszenia, gmina odpowiadała też za tablice informacyjne i kamień pamiątkowy.

Szczególnie cenne okazały się ponad 30 najstarszych kamieni mennonickich. Wiśniewski podkreślił, że to najstarsze na świecie nagrobki mennonitów zachowane na cmentarzu "in situ", a więc w miejscu, w którym zostały ustawione pierwotnie. Zainteresowanie miejscem rośnie – od lat przyjeżdżają tu potomkowie mennonitów z USA i Kanady, dla których wizyta bywa formą pielgrzymki i poszukiwania rodzinnych korzeni.

Historia cmentarza sięga początku XVII w., gdy na okoliczne tereny trafili osadnicy olęderscy. Menonici założyli w Przechówku własną gminę wyznaniową z domem modlitwy pełniącym również funkcję szkoły. Ponieważ nie mogli chować zmarłych na cmentarzu rzymskokatolickim, powstała oddzielna nekropolia. Z czasem, po migracjach z lat 1819-1824 i fali wyjazdów w 1874 r. do Kansas, miejsce przejęli ewangelicy i korzystali z niego do początku 1945 r.

Za projektem stanęli potomkowie mennonitów oraz instytucje z kilku krajów. Wiśniewski wyliczał wsparcie m.in. Doopsgezinde Stichting Nederland-Polen (Holandia), Mennonite Polish Studies Association przy Bethel College (Kansas), Mennonitischer Arbeitskreis Polen (Niemcy) oraz samorządu Świecia. Koordynację prowadził dr Michał Targowski z UMK w Toruniu. Silnie zaangażował się też Rodney Ratzlaff z USA, którego przodek był w Przechówku już w 1629 r.

Dziś na miejscu stoją wielojęzyczne tablice, a dojście do cmentarza jest proste mimo prywatnego terenu po drodze. Jak relacjonuje PAP, jeszcze niedawno odwiedzający musieli przeciskać się przez gęste krzaki. Teraz w porządku utrzymuje się także inne nekropolie gminne – m.in. w Kosowie, Wielkim Konopacie i Topolinku – tworząc powstający Bluszczowy Szlak Gminy Świecie.

Ostatni mieszkańcy wsi Przechówko wyprowadzili się w latach 90. XX w., ale pamięć wraca. Na cmentarzu płoną znicze, a przed Dniem Wszystkich Świętych spodziewane są kolejne odwiedziny. Jak zwracają uwagę opiekunowie miejsca, wiele rodzin dokładnie wie, że właśnie tutaj spoczywają ich przodkowie, a odkrycie kolejnego kamienia z inskrypcją bywa dla nich ważnym przeżyciem.