Dlaczego w starożytnym Egipcie przestano budować wielkie piramidy? Zagadka piramidy Menkaure
Jak dotąd udało się odkryć ślady po sporo ponad stu piramidach wzniesionych w epoce starożytnej na obszarze odpowiadającym obecnemu Egiptowi. W większości były to konstrukcje o ograniczonej skali, pnące się w górę na kilkadziesiąt lub tylko kilkanaście metrów. Moda na budowę prawdziwie gigantycznych piramid, zapoczątkowana przez faraona Cheopsa ponad cztery i pół tysiąca lat temu, okazała się bardzo ulotna. Dlaczego jego wnuk, Mykerinos (Menkaure), ostatecznie ją zakończył?
Piramida Mynkerynosa (Menkaure) (fot. Przemysław Idzkiewicz, lic. CC-BY-SA 3,0)
Faraon Snofru, założyciel tak zwanej czwartej dynastii, żyjący przed 2600 rokiem p.n.e., jako pierwszy nakazał budowę piramid wyższych niż sto metrów. Mowa o piramidach Łamanej i Czerwonej, które stanęły w Dahszur. Obie miały około 105 metrów.
Rekordy wysokości starożytnego Egiptu
Ustanowiony rekord wysokości pobił syn Snofru – faraon Chufu, dzisiaj lepiej znany jako Cheops. Jego piramida, słusznie nazywana Wielką, liczyła już 146,6 metra. Była to największa budowla wzniesiona w całej epoce starożytnej.
Tylko nieznacznie niższą piramidę zbudował syn Cheopsa, Chefren. Monumentalny grobowiec tego króla mierzył pierwotnie 143,5 metra. A ponieważ wystawiono go w bardziej wypiętrzonym punkcie płaskowyżu, do dzisiaj robi takie wrażenie, jakby był nawet większy od piramidy Cheopsa.
Piramida Mykerinosa (Menkaure) w Gizie
Na tym jednak pogoń za rekordem się skończyła. Żaden późniejszy faraon nie wzniósł piramidy 100-metrowej. Największe liczyły odtąd około 75 metrów. Zmiana trendu, zasygnalizowana już wkrótce po śmierci Cheopsa, stała się oczywista za panowania wnuka tego króla o imieniu Mykerinos (Menkaure).
Mykerinos wzniósł trzecią i ostatnią z naczelnych piramid w Gizie. Jego grobowiec, choć sąsiadował bezpośrednio z piramidami Cheopsa i Chefrena, niknął zupełnie w ich cieniu. Konstrukcja ukończona zapewne przed 2500 rokiem p.n.e. mierzyła pierwotnie 65,5 metra. Dlaczego tak niewiele na tle reszty kompleksu?
Dlaczego przestano budować wielkie piramidy?
Znaczenie mogły mieć oczywiście koszty i trudy związane z ogromnym projektem budowlanym. Zachowane materiały i odkrycia archeologiczne nie dają jednak podstaw do twierdzenia, że Mykerinos dysponował możliwościami i majątkiem wyraźnie mniejszymi od swych poprzedników. Innymi słowy: nie wiadomo nic o tym, by faraon był zmuszony zaciskać pasa. Chyba więc powodów skurczenia się piramid należy szukać gdzie indziej.
Egiptolog Mark Lehner, autor książki The Complete Pyramids, zwraca uwagę na doraźny argument przestrzenny. Mykerinos zdecydował się budować piramidę na płaskowyżu Giza, na którym, po dwóch pokoleniach spektakularnych inicjatyw budowlanych, brakowało już szerokiego, względnie równego i stabilnego placu o wielkiej podstawie. Kolejny monument na skalę wielkiej piramidy Cheopsa czy piramidy Chefrena zwyczajnie już by się tam nie zmieścił.
Była to kwestia ważna, ale chyba jednak nie najważniejsza. Nic przecież nie wzbraniało Mykerinosowi szukać innego miejsca pod piramidę. Z kolei późniejsi faraonowie faktycznie opuścili Gizę, a mimo to wciąż znosili względnie małe piramidy.
Według Lehnera prawdziwym źródłem zmiany mogła być ewolucja obyczaju. Ceniony badacz tematu wyjaśnia, że "spekuluje się", iż za czasów Mykerinosa zaczęto kłaść nacisk nie na same piramidy i ich wspaniałość, ale przede wszystkim na przepych i złożoność kompleksów świątynnych, które otaczały grobowce.
"Podczas gdy piramidy się kurczyły, świątynie rozrastały się i stawały coraz bardziej zdobione" – kwituje egiptolog.
Warto poza tym dopowiedzieć, że choć piramida Mykerynosa była mniejsza od poprzednich, to pokryto ją z zewnątrz bardzo drogim i trudno dostępnym granitem. Także w tym zakresie blichtr wziął więc górę nad rozmiarem.
Bibliografia
Lehner M., The Complete Pyramids, Thames&Hudson 2008.
Verner M., The Pyramids. The Archaeology and History of Egypt’s Iconic Monuments, AUC Press 2020.
